Sú staðreynd að nær öll tónlist sem sem framleidd hefur verið er auðveldlega fáanleg á netinu endurgjaldslaust er bæði í senn spennandi og ógnvænleg. Núna geta allir náð í hvaða lag sem þeim dettur í hug, en um leið er gildi tónlistar sífellt að rýrna. Ég syrgi dagana þegar leitin að áður óþekktri tónlist var spennandi grams í rykugum plötukössum en ekki að slá inn það sem maður vill og ýta á ‘Enter’.
Fyrir aðeins nokkrum árum síðan voru það aðeins forfallnar músíkmoldvörpur sem höfðu tíma og áhuga á að sanka að sér öfundsverðu safni af tónlist. Þessir fámálu og vinafáu menn (alltaf menn) klofuðu yfir rotturnar í skítugum kjöllurum til að stunda námugröft í ruslahrúgum eftir löngu gleymdri tónlist. Moldvarpan sat heima með kusk á fingurgómunum eftir langt og strembið dagsverk: margra tíma flett í plötuhrúgum í hinum ýmsu bílskúrssölum, Kolaportum og vafasömum plötubúðum. Eftir að hafa flett í gegnum bæklinga frá póstkröfuplötusölum var fjársjóður dagsins dreginn upp úr snjáðri hliðartöskunni. Moldvarpan strauk elskulega um plötuumslagið og dró svartann og glansandi vínylinn úr kápunni. Á meðan platan mallaði á fóninum kúrði moldvarpan í grjónapokanum og rýndi í myndskreytingarnar á umslaginu.
í dag er öldin auðvitað allt önnur. Nútíma tónlistarneytandinn sest niður við tölvuna í rólegheitunum í morgunsárið. Hann hleður svo niður heilu ævistörfum hljómsveita og listamanna á milli sopa af morgunkaffinu. Hann hefur síðan nægan tíma til að bæta við nokkrum af heitari hitturunum sem eru í gangi í dag áður en hann fer í vinnuna. Tónlist sem hefði áður fyrr tekið mörg ár að safna er nú vala dagsverk að sækja. Og allt án þess að borga krónu fyrir, hvað þá að yfirgefa skrifborðið. niðurhalsforrit, mp3 blogg og tölvupóstur færa okkur tónlistina heim á örskotstundu, en maður verður að spyrja sálfan sig hvort að við sem tónlistaraðdáendur eigum það ekki of gott nú til dags. Það er mín skoðun að við erum á hraðri leið að verða dekruð.
Það er engin spurning að mp3 byltingin hefur leitt af sér stórkostlega hluti. Nú getum við kynnst spennandi, óháðri tónlist sem hefði aldrei verið keypt inn í plötubúðir hérlendis. Eins getum við hlustað á eldri snillinga sem hafa horfið á milli sessanna í sófa tímans. Þar býr snilld - en um leið bölvun - internetsins. Upplifanir sem við hefðum aldrei kynnst eru okkur innan seilingar án fyrirhafnar. En gallinn er að sjálfsögðu sá að þetta er of auðvelt. Það er engin athöfn, engin upplifun á bakvið það að renna mús og smella á hnapp. Að finna tónlist á að vera sport, að leita bráðina uppi eins og einhverja akurhænu og handsama hana. Fengurinn verður svo miklu verðmætari þannig. Platan á sér þá sögu og líf sem nær lengra en að hafa birst eins og fyrir galdur inn á tölvuna okkar. Eins og í lífinu sjálfu, þá er ferðalagið jafn mikilvægt, ef ekki mikilvægara, en ákvörðunarstaðurinn.
Það er ekki eins og að þurfum að borga eitthvað fyrir tónlistina okkar í dag. Þeir einu sem græða fjárhagslega á okkar tónlistarneyslu eru þeir sem sjá okkur fyrir tengingu við veraldarvefinn, hljómplötuframleiðendum til mikillar armæðu. Maður nær sér í plötu á stafrænu formi og rennir yfir svona tíu sekúndur í hverju lagi. Eitt eða tvö lög eru áhugaverð og þeim er hent inn á harða diskinn. Restinni er fleygt í (stafrænu) ruslakörfuna og hún svo tæmd. Þetta myndi maður aldrei gera við plötu sem keypt er með beinhörðum peningum. Hvað þá plötu sem maður þurfti virkilega að hafa eitthvað fyrir að finna. Tónlistin er ekki bara orðin einnota afþreying, tónlist er orðin verðlaus.
Lagið 'Look into the Sun’ með Jethro Tull er að finna á plötunni ‘Stand Up’ frá árinu 1969. ‘Stand Up’ er frábært dæmi um fallegt plötuumslag. Það er ríkulega myndskreytt með fögrum tréristumyndum. Hverju smáatriði eru gerð skil með mikilli natni og nákvæmni. Þegar platan er svo opnuð eru meðlimirnir hljómsveitarinnar í pappírsformi. Þeir ‘standa upp’ á móti okkur eins og í gamalli pop-up bók. Skemmtileg viðbót sem gæðir fallega kápu enn meira lífi. Svo má lengi skoða flókið munstrið í miðopnunni á meðan Ian Anderson flytur lagið. Hvernig lítur stafræn útgáfa ´Look into the Sun’ út? Bara orð á tölvuskjá. Frá því að lagið er fundið á netinu og þar til það er brennt á disk, þá er það andlitslaust. Skyndilega er merkimiðinn á skrifanlega diskinum orðinn kápan á plötunni. Það sem áður var hin goðsagnarkennda rennilásakápa á ‘Sticky Fingers’ með Rolling Stones er núna “Verbatim Data Life Plus™ 700mb CD-R”.
Ekkert hásæti sómar góðri tónlist betur en vegleg umslög vínylplatnanna. Albúmin eru stór, eiguleg og já, þau lykta meira að segja vel. Það er ánægjulegt að standa við hillu sem svignar undan þunga plötusafns sem hefur verið safnað af ástríðu og áhuga. Að snúa höfðinu til hliðar og lesa á kjölinn á plötum fer betur með sálina en að svíða í augum við að renna yfir ógrynni af lagatitlum í tölvunni. Eftir nokkra daga af því að stara á sálar- og útlitslausar mp3 skrár fer maður jafnvel að sakna gömlu góðu geisladiskahulstranna. Þau voru lítil, ljót og úr brothættu plasti, en fjandinn hafi það, það var að minnsta kosti meðvituð hönnun á þeim.
Við skulum ekki einu sinni ræða um hljóminn. Vínyll hljómar betur en mp3. Það er bara staðreynd.
En hvað er til ráða? Mín skoðun er sú að mp3 og vínyll ættu að geta lifað saman í nokkurri sátt. Það eina sem þarf að gera er að standa upp frá lyklaborðinu af og til. Þegar þú hefur fundið góða tónlist úr fortíðinni, hví ekki að reyna að grafa upp upprunalegu plötuna á vínyl til að upplifa tónlistina eins og henni var ætlað? Eins er það með nýja tónlist. Mjög margar nýjar plötur eru gefnar út á vínyl, og ekki bara danstónlist. Lítið við í 12 Tónum og Smekkleysubúðinni. Að kynnast nýrri tónlist á netinu er svosem ágætt mál, en ekkert lag í tölvu hefur sömu sálina og finnst í mjúkum tóni vinylplötunnar.
Um daginn var ég í Kolaportinu. Þar sá ég unga pilta róta í hrúgu af vínylplötum. Þeir kölluðu plöturnar reyndar ‘diska’ en áhuginn var til staðar. Það gladdi gamalt moldvörpuhjarta.
-Björn Þór Björnsson
